Reflecteren kun je leren
Er is geen groei in (persoonlijk) leiderschap zonder (zelf)reflecterend vermogen. Beter leren reflecteren helpt je om je kwaliteiten effectiever in te zetten in je professionele en persoonlijke leven. In dit artikel gaan we in op het belang van een vriendelijke innerlijke dialoog voor het effect van zelfreflectie.
Verder lichten we STARR model toe. Een veelgebruikte methode om te reflecteren op specifieke situaties en het gedrag van jezelf en anderen daarin. Compleet met stappenplan en voorbeeldvragen. Als je wilt kun je er direct zelf mee aan de slag: reflecteren kun je leren!
Dit artikel is eerder verschenen in onze nieuwsbrief ‘Reflecteren kun je leren #1 – de STARR-methode’ (nr. 51)
Ook elk kwartaal gratis tips en artikelen ontvangen om je persoonlijk leiderschap te versterken?
Reflectie en zelfreflectie
Reflecteren betekent terugkaatsen en weerspiegelen. Reflectie staat voor nadenken en beschouwen. Door op iets te reflecteren neem je het in aanmerking, besteed je er aandacht aan (van Dale).
Zelfreflectie is een bespiegeling op jezelf. Zoals licht, dat reflecteert in een spiegel, je jezelf laat zien.
Daar waar evalueren meer gaat over waarde schatten, taxeren, keuren en beoordelen, heeft reflectie een meer open, onderzoekend karakter.
Reflecteren op situaties en op je eigen gedrag, houding en gevoelens daarin is een belangrijke manier van leren. Niet voor niets is het een veel gevraagde competentie voor elke professional.
Reflectie helpt je een beter beeld te krijgen van:
- wie je bent
- hoe je je gedraagt en invloed uitoefent
- wat jouw rol en aandeel is in verschillende situaties
- wat ervaringen met je doen, hoe je je voelt
- wat je goed afgaat en waar uitdagingen liggen
- wat je motiveert en welk pad je wil bewandelen
Hard op de inhoud en zacht voor de relatie
Reflecteren is niet per se altijd prettig. In het woord ‘terugkaatsen’ zit al een associatie met ‘iets terugkrijgen, geconfronteerd worden’. Dat kan heel pijnlijk zijn, maar het is ook één van de meest waardevolle kanten van zelfreflectie. Je eigen ervaringen echt onder de loep nemen betekent ook dingen tegenkomen die je lastig vindt om aan te kijken en te voelen.
Maar in dat aankijken en voelen ontstaat het zicht op je blinde vlekken en daarmee de mogelijkheid om bewust te worden en te kiezen voor groei en meer bekwaamheid.
Hoe je reflecteert is belangrijk. Vaak leren we al jong aan om te gaan voor ‘hard en streng terugkaatsen’, als dé manier om jezelf ‘iets te leren’. Dan heb je kans dat je regelmatig een strenge stem in je hoofd hoort die je vertelt wat er (nu weer) niet deugt aan wat je doet, denkt of voelt.
Dat maakt van reflecteren soms eerder piekeren en een negatieve innerlijke dialoog.
Effectief reflecteren vergt een zo vriendelijk mogelijke houding ten opzichte van jezelf. Een houding waarin je fouten mag maken en mag leren en experimenteren met nieuw gedrag.
Diezelfde houding werkt ook het beste als het gaat om anderen die jou input willen geven voor je bespiegelingen. Wees blij met scherpe feedback, die duidelijk is en een goed beeld geeft van wat de ander meent te zien. Gegeven met een positieve intentie en gericht op specifiek gedrag.
Dus:
- Hard op de inhoud: Hoe zit het echt, wat doe ik daar, welke reacties roept dat op , hoe voel ik me daarbij?
- Zacht voor de relatie (met jezelf): Fijn om te kijken wat er echt gebeurt, begripvol voor eventuele pijn, angst en weerstand die je tegenkomt, en bemoedigend en geduldig richting het gaan toepassen van het geleerde.
Reflecteren vergt dus het terugblikken op situaties om:
- te analyseren hoe deze verliepen
- hieraan nieuwe betekenis te geven
- verkregen inzichten eventueel te verbreden naar andere situaties en ervaringen
Stel jezelf de goede vragen
Dit hele leerproces is dus gericht op het verkrijgen van meer inzicht in jezelf, met een positieve intentie. Meer begrip voor jezelf, zodat je effectiever om leert gaan met je emoties. Beter snappen waar het goed gaat, zodat je je kwaliteiten bewuster, breder in kunt zetten. Zien waar het niet lekker loopt, zodat je verantwoordelijkheid kan nemen voor je eigen gedrag om tot betere resultaten te komen. Reflectie levert op.
Hoe meer, open vragen, je jezelf stelt, des te meer je doordenkt en hoe groter de kans dat je tot nieuwe inzichten komt. Neem dan ook de tijd om jezelf te bevragen.
Het is handig om open vragen te stellen. Gesloten vragen beantwoord je met ja of nee, of door te kiezen uit een beperkt aantal antwoord categorieën.
Open vragen geven je veel meer ruimte om te associëren, door te denken en te nuanceren. Bij open vragen kun je denken aan vragen die beginnen met een W:
- Wie?
- Wat?
- Waar?
- Wanneer?
- Welke?
- Waartoe?
- Waarom?
“Waarom?” is een bijzondere vraag. Een vraag die leidt tot een verdedigend antwoord. Als je vraagt naar (redenen voor) gedrag, gevoelens en meningen is die dus niet effectief, bijvoorbeeld “Waarom heb je dat gedaan?”
Vraag je naar feiten, dan kun je hem prima gebruiken, bijvoorbeeld “Waarom heb je deze data voor je rapportage gekozen?”
De STARR-methode
Een methode die veel gebruikt wordt als hulpmiddel om te reflecteren is het STARR-model. Het is afgeleid van een interviewmodel (STAR), waarbij de werkzaamheden van iemand concreet kunnen worden geanalyseerd, zonder dat de interviewer deze persoonlijk hoeft te observeren. Dit model wordt dan ook veel toegepast bij sollicitatiegesprekken. Je kunt jezelf natuurlijk ook ‘interviewen’.
Het model is even simpel als effectief. Je bekijkt stap voor stap 4 elementen:
Situatie, Taak, Actie en Resultaat.
Per stap stel je jezelf vragen om zoveel mogelijk relevante informatie op tafel te krijgen. Tenslotte zet je stap 5 en Reflecteer je op het geheel en je eigen handelen daarin.
Zelf aan de slag met de STARR-methode
Om de STARR-methode in praktijk te brengen kun je bewust een situatie in gedachten nemen en voor jezelf onderstaande vragen beantwoorden.
Deze methode geeft je dus een kapstok om gestructureerd te reflecteren op situaties en je eigen en andermans gedrag daarin.
Naarmate je je deze manier van reflecteren meer eigen maakt, wordt het steeds natuurlijker om in allerlei situaties even na te gaan wat je hebt meegemaakt en wat je daarvan leert.
| Wat was de situatie? Wie waren erbij betrokken? Waar speelde het zich af? | Wat was je taak? Waarvoor was jij verantwoordelijk? Welke rol speelde jij? Wat wilde je bereiken? Wat verwachte je van jezelf in deze situatie? |
| Hoe heb je het aangepakt? Wat deed je precies? Hoe reageerde je? Wat was je non-verbale houding? Wat ervaarde je? Wat verwachte je van jezelf in deze situatie? | Wat was het resultaat van je handelen? Wat heb je gerealiseerd? Hoe reageerden anderen hierop? |
| Wat merk je op wanneer je hierop terugkijkt? Hoe vind je dat je het hebt gedaan? Was je tevreden met het resultaat? Wat is het belangrijkste dat je hebt geleerd? Zou je het de volgende keer anders aanpakken? |
Wil je jezelf nog veel beter leren kennen, dan kan het helpen wanneer je jezelf nieuwe vragen stelt. Daarbij kun je gebruik maken van zogenaamde ‘reflectieboeken’ en (invul)(dag)boeken waarin je jezelf op een bepaalde manier gaat beschrijven door op diverse en nieuwe vragen antwoord te geven.
Dit kan inspireren, je aanzetten tot nieuwe inzichten en doelen. Het is een sterk proactieve manier om jezelf beter te leren kennen en ontwikkelen.
Hoe dat werkt, kun je lezen én zien in het verhaal van Martine Nieuwstad, directeur in het primair onderwijs. Zij houdt van creatief ‘journallen’. Dat helpt haar om met regelmaat te reflecteren op haar drukke leven.
Een ander bekende reflectiemethode is Het IJsbergmodel van McClelland. Je leest er meer over in ons artikel Vergroot je zelfinzicht.
Meer artikelen in deze reeks
Wil je je verdiepen in (zelf)reflectie, eventuele blinde vlekken leren zien en de kloof tussen weten en doen overbruggen?
Start een coachtraject met ons!
Wil je meer informatie of direct een afspraak maken, neem dan contact met ons op. We staan je graag te woord.
